Teatr Polski

Sceny Teatru Polskiego w Wrocławiu:

Scena im. Jerzego Grzegorzewskiego

Schauspielhaus
Na początku XX wieku Breslau liczył 413 tysięcy mieszkańców, 25 lat później już 600 tysięcy. W sześciu stałych teatrach było ponad 8 tysięcy miejsc, a istniały jeszcze wielka sala koncertowa i niezliczona liczba małych teatrzyków, scenek sezonowych, ogródkowych, variétés.

Na przełomie wieków działał w mieście prężny antreprener dr Theodor Loewe (1855-1935), dyrektor i kierownik literacki teatrów, literat i kolekcjoner. W jego zarządzie znajdowały się największe wówczas sceny. Aby przełamać monopol Loewego (prowadzącego rozrywkowy Thalia-Theater, dramatyczny Lobe-Theater i operowy Stadttheater), postanowiono wybudować nowy teatr. Inwestorem został jeden z pomysłodawców – znany wrocławski kupiec Paul Auerbach. Pozyskał działkę przy Theaterstrasse 3 (dziś ul. Zapolskiej 3), blisko miejsca, gdzie miał powstać Konzerthaus.

Pierwsze plany budowy pochodziły z lat 1904-1905 i szkicował je architekt Paul Rother. Ostatecznie jednak inwestor i władze miejskie zdecydowały się na projekt dwóch berlińskich architektów: Waltera Häntschela i Hermanna Wahlicha. Był to budynek nowoczesny pod względem funkcjonalnym i technicznym. Zastosowano konstrukcję żelbetową, która później, w 1913 roku, posłużyła przy budowie Hali Ludowej vel Hali Stulecia (Jahrhunderthalle). Sala teatru miała 1736 miejsc rozłożonych na parterze i dwóch kondygnacjach balkonów. Elewacja w duchu późnej secesji utrzymana była w kolorach biało-żółto-złotym, wnętrze w kolorze biało-czerwonym ze złotymi ornamentami.

Uroczyste otwarcie gmachu, mającego pełnić rolę teatru muzycznego, nastąpiło 14 listopada 1906 roku – wystawiono Vor hundert Jahren Karla Biberfelda oraz 1001 Nacht Johanna Straussa. Samodzielność nie trwała długo. W roku 1911 kierownictwo artystyczne przejął Theodor Loewe i wkrótce uczynił z Schauspielhausu najlepszą operetkę w Niemczech, a w 1919 roku został jej właścicielem. Skupił wokół teatru najlepszych wykonawców i osiągał znaczne dochody. Po odejściu Loewego w 1934 roku Schauspielhaus został przekształcony w teatr dramatyczny, który nie miał jednak znaczących osiągnięć.
Pod koniec wojny Schauspielhaus został częściowo zburzony.

Scena Kameralna

W roku 1912 przy Schweidnitzerstrasse 31 (obecnie ul. Świdnicka 28) wybudowano kino Kammer-Lichtspiele. Od roku 1943 miało ono teatr w nazwie: Theater der Zeit, ponieważ wyświetlano w nim przede wszystkim kroniki wojenne w cogodzinnych sekwencjach. W czasie walk o Festung Breslau w roku 1945 zostało całkowicie zniszczone.

Odradzające się po wojnie żydowskie grupy teatralne nie miały stałych siedzib. Na zjeździe aktorów żydowskich w 1946 połączono istniejące grupy teatralne i utworzono dwa teatry: w Łodzi i Wrocławiu. Środowisko wrocławskie postanowiło odbudować gmach zniszczonego kina. Była to wielka społeczna mobilizacja. Teatr budowano ze składek, cegiełek, datków sponsorów. Kto nie mógł wspomóc inicjatywy finansowo, ofiarowywał własną pracę. W budowę zaangażowali się ludzie różnych zawodów.

Powstała sala teatralna Dolnośląskiego Teatru Żydowskiego z balkonem, licząca 475 miejsc. Ekran zastąpiła scena z obszernym podsceniem. Autorem projektu odbudowy był architekt Emil Kaliski.

Uroczyste otwarcie budynku odbyło 2 kwietnia 1949 roku. Grano tam klasyczne pozycje repertuaru żydowskiego. W styczniu 1950 roku zarządzeniem ministra kultury teatry żydowskie zostały upaństwowione. Powstał jeden teatr z dwoma zespołami artystycznymi. Dyrektorem teatru była Ida Kamińska, a instytucja nosiła imię jej matki – Ester Ruth Kamińskiej.

Zespół Teatru Polskiego zaczął korzystać z sali Państwowego Teatru Żydowskiego już w roku 1949. Właściwą inauguracją występów w nowej sali Sceny Kameralnej była premiera Niemców Leona Kruczkowskiego w reżyserii Maryny Broniewskiej (29 października 1949 roku), choć nieco wcześniej – 24 września – odbyła się premiera Listów Chopina (w stulecie śmierci kompozytora) według scenariusza Karola Stromengera i w reżyserii Marii Wiercińskiej.

Po oddaniu do użytku budynku Teatru Polskiego w grudniu 1950 roku ustalił się zwyczaj korzystania z dwóch scen: przy ul. Zapolskiej i przy Świdnickiej. W roku 1955 Państwowy Teatr Żydowski na stałe przeniósł się do Warszawy. Gmach pełnił rolę domu kultury i był siedzibą Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce. W roku 1968, po wydarzeniach marcowych, Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej rozwiązało umowę wieczystego użytkowania teatru przez TSKŻ. W tym samym roku Stowarzyszenie zrzekło się Sceny Kameralnej na rzecz miasta. Przez wiele lat toczyły się wokół niej procedury prawne. W roku 1990 wojewoda wrocławski podjął decyzję o przekazaniu budynku Teatrowi Polskiemu.

Wielokrotnie remontowany gmach gruntowniejszej modernizacji doczekał się dopiero w latach 2001-2002 (wymiana podłogi wraz z jej wzmocnieniem, wymiana foteli na widowni, roboty elektryczne). Obecnie sala liczy 262 miejsca.

Doskonale położona, przy głównej ulicy handlowej, stanowiącej deptak prowadzący do Rynku, vis-à-vis popularnego, znanego jeszcze z czasów przedwojennych hotelu Monopol, Scena Kameralna cieszyła się popularnością u publiczności.

Ważnym wydarzeniem za dyrekcji Jacka Wekslera było „przepisanie” i „rozrzucenie” pod koniec roku 1992 przez Tadeusza Różewicza jego Kartoteki podczas cyklu prób otwartych – tak powstała Kartoteka rozrzucona, a poeta nabył doświadczenia reżyserskiego.

Repertuar, kształtowany w ramach programu artystycznego Teatru Polskiego, zawsze był zróżnicowany. Od klasyki (Molière, C. Goldoni, F. Zabłocki, P. de Marivaux, A. de Musset, E. Labiche, A. Fredro, C. K. Norwid, G. Zapolska, J. A. Kisielewski, M. Jasnorzewska-Pawlikowska, W. Perzyński, S. I. Witkiewicz, A. Strindberg, H. Ibsen, O. Wilde, A. Czechow, G. B. Shaw), przez dramaturgię współczesną (S. Beckett, J. Genet, E. Ionesco, E. Albee, G. Tabori, Y. Reza, J. Iwaszkiewicz, W. Gombrowicz, T. Różewicz, S. Mrożek, H. Kajzar, T. Łubieński, J. Głowacki, P. Demirski), scenariusze poetyckie (W. Szymborska, R. Wojaczek), aż po popularne farsy R. Cooneya, w tym największy sukces frekwencyjny teatru – Mayday, który do połowy października 2011 roku zagrano 1000 razy, a przedstawienie obejrzało ponad 236 tysięcy widzów.

Taki profil repertuarowy utrzymywany jest również w ostatnich sezonach, z rzadka wzbogacany spektaklami muzycznymi (Recital – Krzysztof Dracz, 1995; Smycz Bartosza Porczyka w reżyserii Natalii Korczakowskiej, 2006; recital Mariusza Kiljana Dwadzieścia najśmieszniejszych piosenek na świecie, 2007). Wyjątki tylko potwierdzają regułę (choćby Berek Joselewicz wg Zenona Parviego i Jakuba Waksmana w reżyserii Remigiusza Brzyka, 2010, Kazimierz i Karolina Ödöna von Horvátha w reżyserii Jana Klaty, 2010, Farinelli B. Porczyka i Anki Herbut w reżyserii Łukasza Twarkowskiego, 2011, oraz Blanche i Marie Pera Olova Enquista w reżyserii Cezarego Ibera, 2011).

Scena na Świebodzkim

Jeszcze w latach siedemdziesiątych XX wieku starano się pozyskać dla Teatru Polskiego we Wrocławiu kolejną scenę. Pierwszą jaskółką tych działań była premiera Protokołu pewnego zebrania Aleksandra Gelmana w reżyserii Grzegorza Mrówczyńskiego w grudniu 1976 roku – przedstawienie wystawiono w ramach nowo zorganizowanej Trzeciej Sceny w sali konferencyjnej Zakładów Metali Nieżelaznych „Hutmen” we Wrocławiu, a później grano w różnych zakładach przemysłowych i przyzakładowych domach kultury, nigdy zaś na deskach scen Dużej czy Kameralnej. W przypadku tej akurat premiery chodziło o uzyskanie realizmu partyjnej debaty i uczynienie z widzów mimowolnych jej uczestników, generalnie jednak chciano zyskać przestrzeń dla jeszcze bardziej kameralnych przedstawień od tych granych przy ul. Świdnickiej. Na kolejną premierę zaproszono widzów trzy i pół roku później do Sali Prób 205 na drugim piętrze teatru przy ul. Zapolskiej, niemniej regularną działalność Trzecia Scena rozpoczęła dopiero za dyrekcji Igora Przegrodzkiego premierą ONYCH Stanisława Ignacego Witkiewicza w reżyserii Jacka Bunscha w marcu 1984 roku w jeszcze innym miejscu gmachu głównego Teatru Polskiego, a mianowicie w foyer drugiego piętra, gdzie urządzono zaimprowizowaną widownię na początkowo 90 osób. Z czasem liczba miejsc uległa zmniejszeniu do 50, a Trzecia Scena powróciła do Sali Prób 205. Niemal co sezon wystawiano tam jedno lub dwa niewielkie przedstawienia, z których warto zapamiętać przede wszystkim dwie zrealizowane przez Wojciecha Ziemiańskiego sztuki Bogusława Schaeffera: Kwartet na czterech aktorów (1988) i Septet, czyli Próby (1991), prapremiery Pocałunku kobiety-pająka Manuela Puiga w reżyserii Jerzego Schejbala (1988) i Zaproszenia na egzekucję według Vladimira Nabokova w reżyserii Julii Wernio (1992), a wreszcie monodram Janusza Andrzejewskiego według Morfiny Michaiła Bułhakowa w reżyserii Macieja Wojtyszki (1989). Tadeusz Minc przymierzał się na początku roku 1992 do wyreżyserowania przedstawienia Twarz inspirowanego Idiotą Fiodora Dostojewskiego, ale przeszkodziła mu w tym śmierć. Na kilka dni przed pożarem Dużej Sceny Jacek Orłowski wystawił Końcówkę Samuela Becketta w sali Ośrodka Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego (1994). Pożar, który całkowicie zniszczył widownię oraz foyer gmachu przy ul. Zapolskiej, wybuchł w nocy z 18 na 19 stycznia 1994 roku. Trzecia Scena praktycznie przestała wówczas istnieć, choć Sala Prób 205 służy teatrowi do dziś – do listopada 2011 roku było tam grane przedstawienie w reżyserii Pawła Miśkiewicza według sztuki Michała Bajera Verklärte Nacht (2004), sporadycznie odbywają się występy gościnne (festiwal WROSTJA, Grupa Artystyczna Ad Spectatores, spektakl dyplomowy Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej we Wrocławiu Noc trybad Pera Olova Enquista) lub spotkania Wszechnicy Teatralnej, ale przede wszystkim odbywają się próby nowych premier.

Ówczesny dyrektor teatru Jacek Weksler obawiał się, że po pożarze władze rozwiążą zespół aktorski, chciał więc jak najszybciej odbudować teatr. Zespołowi groził rozpad z powodu braku warunków do pracy. Nie wystarczały Scena Kameralna ani sceny zastępcze – potrzebowano własnej przestrzeni, gdzie można by nie tylko przenieść inscenizacje z Dużej Sceny, ale i tworzyć nowe. Zaadaptowano więc w ekspresowym tempie według projektu Wiktora Jackiewicza pomieszczenia po byłym sklepie meblowym Adam’s na nieczynnym Dworcu Świebodzkim (Breslau Freiburger Bahnhof) przy pl. Orląt Lwowskich 20c.